Een leven daarginder
Alleen in een gedicht kan een stuk land op iemand lijken. En in een dergelijk gedicht zou fotografe Scarlett Hooft Graafland herinneren aan een exotisch oord, want het merendeel van haar foto’s ontstaat in verre landen. Zo ook de foto’s in de tentoonstelling Shores Like You, die in de afgelopen vier jaar gemaakt zijn. Verre reizen liggen ten grondslag aan haar werk en voor het maken van zo’n reis wordt zij vaak geïnspireerd door verhalen. In de afgelopen jaren was Hooft Graafland op zoek naar een aantal bijzondere bomen waarover ze had gelezen of had horen vertellen: de drakenbloedboom, die op het eiland Socotra bij Jemen groeit, ‘Old Tjikko’ in Zweden, die met zijn 9000 jaar oude wortelstelsel de oudste boom ter wereld is en de zeldzame coniferensoort Araucaria columnaris, die alleen groeit op het Île des Pins in Nieuw-Caledonië. Die laatste soort leerde ze kennen uit een boek over ontdekkingsreiziger James Cook, die naar verluidt bijna schipbreuk leed op het koraalrif rond het eiland omdat hij deze bomen van zo dichtbij mogelijk wilde bekijken.
Een wereld vol regelmaat en rust
Bomen vormen een terugkerend motief in het werk van Scarlett Hooft Graafland. Niet alleen omdat de fotografe al van jongs af aan een grote liefde voor bomen koestert, maar ook vanwege de bijzondere sculpturale vormen van de zeldzaamste soorten. Als stille getuigen spelen de bomen een bepalende rol in het ‘beeldrijm’ van haar foto’s. Want de landschappen vormen het toneel voor haar geënsceneerde installaties en bieden context. Zo geven ze zwijgend commentaar als het koor in een Griekse tragedie. Nieuwsgierig geworden door het lezen over Cooks coniferen reisde Hooft Graafland naar Nieuw-Caledonië. Fotograferen deed ze er niet, want de plek zelf bleek weinig authentiek en het lukte niet om goede contacten te leggen met de lokale bevolking. Ze reisde door naar het eiland Maskelyne, een van de zuidelijkste eilanden van de Vanuatu-archipel in de Stille Oceaan, waarover ze een vrouw had horen praten. Het was ‘een waarlijk idyllische plek’, schrijft Scarlett Hooft Graafland, ‘met kleine hutjes langs de waterkant, mangroves, overal fruitbomen, prachtige gele Frangipanibloemen. De bewoners die in kano’s rond peddelden.’ Het is op Maskelyne dat Hooft Graafland de foto’s maakte met een model van Cooks schip de Resolution. En het was daar dat ze stomtoevallig in contact kwam met een nazaat van het stamhoofd dat Cook destijds in 1774 op Maskelyne had verwelkomd. Diens zoon staat in het turquoise zeewater met het modelschip onder een strakblauwe hemel, in een wereld vol regelmaat en rust.
Een dubbele laag
Met de haar zo kenmerkende visuele lichtheid roept Scarlett Hooft Graafland in haar foto’s een wereld op die ongerept is. De werkelijkheid is helaas anders. Drie dagen nadat ze de Vanuatu-archipel had verlaten, raasde cycloon Pam over de eilanden, met dramatische gevolgen. Het is juist zo dat de meeste van Hooft Graaflands composities verwijzingen bevatten naar de heersende problemen in de wereld. Zoals het drieluik van het meisje dat in het water bij Maskelyne een lange bamboestok op haar hoofd balanceert met de horizon als achtergrond. Het beeld brengt impliciet naar voren dat de eilanden in de Stille Oceaan maar een klein stukje boven de zeespiegel liggen. Met een handjevol luchtige materialen weet de fotografe een wereld van zware associaties op te roepen. De fladderende roze stof die in de woestijn bij Dubai nog op emancipatoire wijze de hoofden van baardige mannen bedekte, brengt in de context van het woud in Zweden opeens de huidige vluchtelingenproblematiek in herinnering. De vederlichte toets van de voorgetoverde taferelen verraadt niets van de vaak maandenlange voorbereidingen die eraan voorafgaan. Geen van de foto’s had kunnen ontstaan zonder goede contacten en samenwerking ter plekke. Het werk van Scarlett Hooft Graafland ontstaat in samenwerking met de lokale bevolking, in een unieke vorm van wederzijds vertrouwen, met mensen die haar helpen en onderdak bieden, de contacten leggen, haar gids zijn, voor haar model staan en soms – wanneer de fotografe zelf poseert – de gewenste foto voor haar maken.
Een kust zoals jij
De titel van de tentoonstelling – Shores Like You – werd geïnspireerd door een regel uit Baudelaires beroemde gedicht ‘Invitation au voyage’: ‘Au pays qui te ressemble!’ De titel past inhoudelijk bij het werk van Hooft Graafland, die naar verre oorden reist waarvan de kust vaak als eerste zichtbaar is. In het bijzonder past de titel bij de Vanuatu-serie, waarvoor de ontdekkingsreizen van James Cook een inspiratiebron vormden.
Maar daarnaast houdt de titel verband met de actuele migratieproblematiek, met mensen die vluchten voor geweld, en vluchtelingen die verdrinken als hun volgepakte boten omslaan. ‘Ik reis naar afgelegen plekken vanwege het ongerepte karakter,’ zegt de fotografe, ‘maar daar stuit je op vergelijkbare problemen als in het Westen, bijvoorbeeld wat klimaatverandering en milieuvervuiling betreft. Je kunt er niet aan ontsnappen.’ Ten slotte is Shores Like You een titel die de beschouwer aanspreekt om zich rechtstreeks met het voorgestelde te identificeren. Want de foto’s van Hooft Graafland herinneren weliswaar aan ‘schoonheid en zinnelust’, ze wijzen daarnaast ook op de wereldwijde ondermijning van de ‘regelmaat en rust’ die ons allen aangaat.
Scarlett Hooft Graafland (Maarn, 1973) studeerde in 1999 af aan de KABK in Den Haag, waarna ze aan de Parsons School of Design in New York haar master in Sculpture behaalde. De afgelopen jaren heeft ze groot succes met haar fotografische werk. Recente tentoonstellingen waren die in het Landskrona Museum in het Zweedse Landskrona (2015), het Museum voor Fotografie in Seoul, Zuid-Korea (2014), het MOCA-museum in Lima, Peru (2013), het Museo Nacional de Arte in La Paz, Bolivia (2012) en het MoCCA-museum in Toronto, Canada (2012). Bij de tentoonstelling verschijnt het boek Shores Like You, vormgegeven door Irma Boom, uitgegeven door nai010, 168 blz., € 45,– met teksten van Maarten Doorman, Scarlett Hooft Graafland en Gert Tinggaard Svendsen. Het boek is verkrijgbaar in de museumwinkel.
De video die deel uitmaakt van de tentoonstelling is opgenomen op de stranden van Vanuatu en Nieuw-Caledonië. Nazaten van zowel James Cook als het stamhoofd dat hem in 1774 op het eiland Maskelyne verwelkomde, komen in deze video voor. De video werd geregisseerd door Bart van den Broek van Filmdoc.