Otto Snoek

Nostalgia, Oekraïne 1989–1992

Otto Snoek

Nostalgia, Oekraïne 1989–1992 © Otto Snoek

Nostalgia, Oekraïne 1989–1992 © Otto Snoek

Nostalgia, Oekraïne 1989–1992 © Otto Snoek

Nostalgia, Oekraïne 1989–1992 © Otto Snoek

Nostalgia, Oekraïne 1989–1992 © Otto Snoek

Fotograaf Otto Snoek was begin twintig toen hij in 1989 voor het eerst het oostelijke deel van Oekraïne bezocht, op uitnodiging van een fotograaf uit Charkov die hij in zijn geboortestad Rotterdam had ontmoet. Hij nam zich voor in plaatsen als Charkov, Loegansk en Donbass louter te observeren, en met die achteloosheid bleek hij een kern te vangen: ‘De nonchalance van die wereld van draadjes, onopgeruimdheid, kleine vrijheden, handeltjes drijven,’ zoals kunstcritica Sandra Smets schreef.

De foto’s werden ‘200% subjectief genomen’ zegt Snoek, en ook zo gedrukt. Tijdens de zes lange reizen die Otto Snoek tussen 1989 en 1992 in het gebied maakte, gebruikte hij plaatselijk fotomateriaal en afdrukmogelijkheden. De resulterende foto’s die hier te zien zijn, zijn daarom unica, die voor een groot deel in Oekraïne zelf op inmiddels verdwenen Oost-Europese papiersoorten zijn gedrukt. Het kleurenwerk bestaat uit diapositieven van Sovjet-makelij die werden ontwikkeld in een fotolaboratorium in Charkov, dat kort na 1992 de deuren moest sluiten.

De foto’s bieden volgens Otto Snoek ‘vensters op een verdwenen wereld’. Ze getuigen van een ‘blikkerige en afgebladderde wereld. Een wereld van aarde, groot en breed en onaangeharkt die korrelige bruine vlakken vormen op zijn foto’s welke overgaan in krassen en vlekken, schimmig als koortsdromen,’ aldus Smets. Maar ze schetsen ook een pregnant beeld van een stoïcijns voortbestaan onder een ingrijpend veranderend regime: het formele einde van de Sovjet-Unie viel op 8 december 1991, toen de leiders van Rusland, Oekraïne, en Wit-Rusland bij elkaar kwamen voor het ondertekenen van het Akkoord van Minsk. De laatste stap in het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd gezet in december 1991, toen ook in Oekraïne massaal werd gestemd voor afscheiding. Otto Snoek was precies ter plekke geweest in een periode waarin grote ideologieën gingen wegvallen. Hij documenteerde het vacuüm van een tijd tussen het communisme en de desillusie van het kapitalisme. Het was een van die allesbepalende breuken die zo kenmerkend zijn voor de wereldgeschiedenis, waarvan de op analoge film vastgelegde sfeer in retrospectief een gevoel van nostalgie oproept. Zeker nu, in 2015, als de gewapende strijd in Oekraïne volop is opgelaaid.

Door een samenloop van omstandigheden is dit unieke archief van Otto Snoek pas in september 2013 ontsloten. In 2014 verscheen het door Willem van Zoetendaal vormgegeven boek Ukrainian Crossroads’ – dat onder meer in de museumwinkel verkrijgbaar is. Nu in 2015 – gedreven door de urgentie van de actualiteit – wordt het originele materiaal voor het eerst tentoongesteld in Huis Marseille. ‘De foto’s laten een kant van de werkelijkheid zien,’ schrijft Sandra Smets, ‘maar gevuld met de gebrekkigheid van het fotografisch medium dat wij met waarheid verwarren.’

Otto Snoek (1966, Rotterdam) volgde de kunstacademie St-Joost te Breda en woont en werkt in Rotterdam.