In een tijdperk waarin de wereld, en de fotografie als medium in het bijzonder, wordt gedomineerd door digitale technieken en het kenmerk van authenticiteit steeds meer waarde krijgt, neemt het werk van Jeff Cowen een speciale plek in. In Cowens benadering wordt het tijdelijke en vluchtige van de fotografie op een paradoxale manier verenigd met het eeuwige en beheersbare van de schilderkunst. Het moderne aspect dat hij daaraan toevoegt is dat hij zijn onderwerpen via het fotografisch proces transformeert tot iets dat zeer persoonlijk is. Door de lagen die Cowen aan zijn fotowerken toevoegt, worden de oorspronkelijke betekenissen van zijn onderwerpen vervaagd, worden de scherpe kanten ‘weggepoetst’ en maken zijn onderwerpen een transformatie door die ze vanuit het banale verheft naar het sublieme.
Een Amerikaan in Berlijn
Jeff Cowen is een wereldburger. Hij werd geboren in New York en volgde daar zijn opleidingen, met uitzondering van het jaar 1987, toen hij in Japan studeerde. In 2001 verhuisde hij naar Parijs en sinds 2007 woont en werkt hij in Berlijn. Van 1988 tot 1990 was hij assistent van de Amerikaanse fotograaf Larry Clark, en van 1990 tot 1992 van de eveneens Amerikaanse fotograaf Ralph Gibson. Het ligt voor de hand dat het werk van deze fotografen invloed op Cowens eigen fotografie heeft gehad, al is dit niet direct zichtbaar.
Jeff Cowen begon zijn eigen carrière als straatfotograaf in New York, maar hij raakte gefrustreerd door het feit dat hij afhankelijk was van ‘external subject matter’ om zich uit te drukken: ‘I was working to express myself through street photography, but at the same time I was extremely frustrated,’ zegt Cowen. ‘I always had to wait for something to happen. I needed the right angle, the right subject, the right lighting. With more experience I realized I wanted to influence this coincidence, so I started inviting people to my studio, controlling the situation.’
Het werk ontstaat in de studio
Hoewel Jeff Cowen zeker geen kluizenaar is, ontstaat zijn werk binnen de beslotenheid van zijn atelier en wordt het geïnspireerd door de beelden die zich in zijn eigen hoofd vormen. De onderwerpen die hij kiest – het naakt, het landschap, het stilleven, het portret – behoren voor het overgrote deel tot het klassieke repertoire. Uitgelicht uit de oorspronkelijke achtergrond van de originele foto, transformeert het onderwerp tot iets universeels met een eigen leven. Ook levenloze voorwerpen, zoals in zijn meest recente serie Sculpture Photographs worden door zijn fototechnieken van een ziel voorzien. Cowen is niet op zoek naar de precieze weergave van zijn onderwerp: ‘The challenge, when photographing a person, is that you have to capture the right moment and that might prove difficult […] You just have to allow it to happen organically. With a statue it is harder. It is not physically alive so I have to work some photographic magic. I transform the sculptures through my process, in the hope to render the statues so that they are breathing, as we are so lucky to do so for a short but lovely time…’ aldus Cowen in 2016.
Zelf is Cowen enigszins sceptisch met betrekking tot het woord ‘portret’, omdat zijn weergave niet gericht is op de persoonlijkheid van het model. ‘With head shots I am more interested in capturing a universal spiritual human centre, one that I believe we all share,’ zegt hij. Zo heeft het gezicht van een van zijn modellen, Emmanuella, ‘this perfect egg shape and is almost an abstract graphic form against the dark negative background’.
Jeff Cowen werkt met zijn handen
‘I’ve been making black and white silver gelatin prints for many years now, but recently it’s been making a return in photography,’ aldus Jeff Cowen. Hij beschrijft zijn werkproces als volgt: ‘I work with analogue film, and after a shoot I first make several contact prints. I put these tests on the wall of my studio. If I like them I might decide to make a large print in the darkroom. I’m more of a printer than a photographer.’ In de donkere kamer gebruikt hij chemische processen. Hij bewerkt het fotografisch oppervlak met emulsies en belichting, en in het atelier met verfstreken en -spatten, collagetechnieken, inkepingen en gaten. Ten slotte wordt het werk als het ware van een piercing voorzien, doordat het op de ondergrond wordt gepind of gehamerd. De contouren van de door Jeff Cowen aldus behandelde onderwerpen worden door deze bewerking zacht of ambigu.
De principes van wabi en sabi
Wabi en sabi zijn sleutelbegrippen in de klassieke Japanse esthetiek, die een zo uitgestrekt veld van betekenissen dekken dat ze niet met een eenvoudig equivalent te vertalen zijn. Jeff Cowen zal tijdens zijn studie in Tokio in 1987 reeds in aanraking zijn gekomen met de Japanse waardering voor het ‘patina van de tijd’ zoals dat bijvoorbeeld zichtbaar is aan een oude boombast of de erosie van een standbeeld. ‘I am interested in the idea in what in Japanese is called “Wabi-Sabi” – the achingly beautiful melancholy of life,’ zegt Cowen in een recent interview. ‘All beauty must fade and everything passes. I think this kind of truth infiltrates every human experience – knowing that everything will pass, will decay.’ In alle gevallen vormen de getransformeerde beelden op Cowens fotowerken een directe afspiegeling van de gevoelswereld van de fotograaf. Het is zijn liefde voor schoonheid die Jeff Cowens kunstwerken uiteindelijk over vergankelijkheid doen gaan.
In verband met het heden
Het meest paradoxale aspect van Jeff Cowens kunstenaarschap is dat hij zijn ambachtelijke, tactiele fotowerk maakt in een tijd dat de wereld – en de fotografie als medium in het bijzonder – wordt gedomineerd door digitale technologie. Hoe komt het dat dit fotografisch oeuvre, dat zo historisch oogt met al zijn schilderkunstige aspecten, toch zo’n bijzondere en betekenisvolle plaats inneemt in wat de kunstfotografie in onze tijd te bieden heeft? ‘Soft contours, ambiguous practices, shifting ideologies and nomadic lifestyles are very much a sign of the times, and likewise bring a baroque sensibility up to date,’ schreef de socioloog Michel Maffesoli in Future and Projections (2009). De barokke sensibiliteit van onze tijd wordt bij voorkeur uitgedragen via het lichaam, waarvan de contouren bijvoorbeeld vervagen als het huidoppervlak gaandeweg volledig wordt ingekleurd door een bonte verzameling tatoeages. Cowens fotografisch werk – dat voor hem even persoonlijk is als zijn eigen huid – wordt door zijn bewerking zacht en ambigu. Het moderne aspect dat hij aan zijn werk toevoegt, is dat hij zijn onderwerpen via het fotografisch en schilderkunstig proces transformeert tot iets dat zeer persoonlijk is.
Jeff Cowen (New York, 1966) studeerde Oriental Sudies aan de Universiteit van New York. Aanvankelijk werkte hij als straatfotograaf en was hij assistent van de Amerikaanse fotografen Larry Clark en Ralph Gibson, wat hem in de gelegenheid stelde zich te bekwamen in diverse doka-technieken. Aan de Arts Students League of New York en de New York Studio School studeerde hij tekenen, schilderen en anatomie. Na de aanslagen van 11 september 2001 verliet Cowen New York voor Parijs. Sinds 2007 woont en werkt hij in Berlijn.
De expositie Jeff Cowen. Photoworks kwam tot stand in samenwerking met Michael Werner Kunsthandel, Keulen en het Ludwig Museum te Koblenz, waar deze van 30 oktober 2016 tot 22 januari 2017 te zien was. Bij de tentoonstelling verscheen Jeff Cowen. Photoworks, met teksten van Nanda van den Berg en David Campany (Walter König, Köln, 2016). 134 pp. € 39,95. Verkrijgbaar in de museumwinkel.