In het voorjaar van 2008 presenteert Huis Marseille een grote overzichtstentoonstelling van de bekende Nederlandse kunstenaar en fotograaf Edwin Zwakman (1969). In deze expositie zullen zijn meest recente fotoseries voor het eerst in zijn geheel te zien zijn. Evenals een keuze uit zijn schetsboeken die een cruciale rol spelen bij de totstandkoming van zijn projecten en tegelijkertijd een sterke eigen zeggingskracht bezitten. Daarnaast is er aandacht voor de projecten die Zwakman op locatie uitvoert en die recent centraal stonden in de tentoonstelling Iconic Target in Ludwig Forum für Internationale Kunst (Aken).
Op het eerste gezicht lijkt Edwin Zwakman te werken in de traditie van de documentaire fotografie: nieuwbouwwijken, verkeersaders, Hollandse vergezichten, genomen vanuit een specifiek fotografisch standpunt. De beelden zijn herkenbaar maar nooit identificeerbaar, want bij nader inzien blijkt dat het om foto’s van maquettes gaat die hij in zijn atelier heeft geconstrueerd. Fake but Accurate – nep maar nauwgezet: Zwakman creëert een wereld die niet echt is en tegelijkertijd accuraat en geloofwaardig blijft. Daarmee zet hij zijn publiek aan het denken over de maakbaarheid van het Nederlandse landschap, over de ruimtelijke ordening van dat landschap en wat de invloed daarvan is op de maatschappij.
Buitenwijken
Zwakman situeert zijn foto’s vaak in de naoorlogse buitenwijken van de Randstad. De sobere architectuur van deze flats met uitzicht op groen moest in de jaren van de wederopbouw van de bewoners betere burgers maken in een betere wereld. Dat deze visie op de lange termijn de sociale samenhang in de buurt niet heeft bevorderd, is een van de thema’s die Zwakman op subtiele wijze aansnijdt. In zijn oudere series richtte Zwakman zijn blik op de façades, voor de serie Apartment (2001-2002) is hij naar binnen gegaan. Het appartement dat hij laat zien is leeg en het is niet duidelijk of de bewoners juist zijn vertrokken en in de haast een half kapotte kast en een losse deur hebben achtergelaten of dat de nieuwe bewoners op het punt staan erin te trekken, met hun bezittingen in dozen van de supermarkt.
Apartment laat de gestandaardiseerde omgeving zien waarin veel mensen hun leven moeten vorm geven: een kale huurwoning met witte muren, een doorzonkamer, een krappe keuken en een klerenkast van Ikea – woningen waarvan er ontelbare in Nederland te vinden zijn. Net zoals de strak afgemeten tuintjes in de serie Backyards (2004), die zij aan zij achter de doorzonwoningen liggen. De tuinen zijn van bovenaf gefotografeerd waardoor duidelijk wordt hoe de bewoners eigenlijk maar weinig privacy hebben. Een tuin biedt de illusie van een eigen plek, maar feitelijk deelt de bewoner die ruimte met zijn buren.
Tales from the Grid
Zijn nieuwste fotoserie Tales from the Grid (2006-2007) maakte Zwakman tijdens zijn fellowship aan de universiteit van Derby. Vanuit Engeland heeft hij geprobeerd een beeld te scheppen van Nederland zoals hij dat op afstand ervaart, zonder de mogelijkheid om zijn ideeën te toetsen aan de vertrouwde omgeving. Bij het maken van deze werken werd hij volledig op zijn herinnering teruggeworpen. Grid – raster, rooster, netwerk – verwijst naar de geordende, geconstrueerde en gestructureerde vorm van het Nederlandse landschap en naar de vorm van de objecten uit de serie. We zien onder andere een meer dan levensgroot leeg winkelwagentje tegen de achtergrond van een parkeerplaats (View Cart), een gigantische elektriciteitsmast tegen een bewolkte lucht in een streng landschap (Pylon), het glazen raster van kantoorgebouwen die weerspiegelen in twee regenplassen op een betegelde stoep (Mirror, mirror) en de opvallende, structuralistische architectuur van een parkeergarage gecreëerd uit speelgoedblokken (Early Learning Center). De laatste verbeeldt de onzichtbare kooi die in Zwakmans optiek de onderstroom vormt van de Nederlandse natuur, cultuur en volksaard.
Visuele herinneringen
Herinneringen en visuele ervaringen liggen ten grondslag aan vrijwel alle foto’s van Edwin Zwakman. Indrukken uit het dagelijks leven, maar ook dromen en ideeën, werkt hij uit in zijn schetsboeken. Zwakman maakt tekeningen die het creatieve proces sturing geven en als voorschetsen voor zijn maquettes dienen, maar ook om zijn gedachten te vormen. In zijn werk speelt het waarnemingsvermogen een belangrijke rol. De verschillende manieren waarop wij kijken en de wereld waarnemen – onbewust en terloops of juist met intense aandacht – verklaren de verschillende posities die hij kiest bij het fotograferen. Hij zoekt naar beelden die weergeven hoe hij bepaalde plekken heeft ervaren en hoe die ervaring zich in zijn herinnering heeft vastgelegd. Dit bepaalt zijn fotografisch standpunt – snapshot, luchtfoto, panoramabeeld – de compositie en de sfeer. Niet het fotografische detail maar zijn meesterlijke beheersing van het licht maakt zijn foto’s geloofwaardig en geeft de emotionele werking van het beeld richting.
Macht van de media
Edwin Zwakman voert ook projecten op locatie uit die vaak een guerrilla-achtig karakter hebben. Met deze politiek getinte projecten wil hij discussie oproepen over de suggestieve macht van de media en de manier waarop nieuwsbeelden onze denkbeelden manipuleren. In Huis Marseille is het project Monuments déplacés du Monde Arabe te zien dat Zwakman in 2005 in opdracht van het projectontwikkelingbureau Euroméditerranée in Marseille maakte. Billboards en lichtbakken tonen foto’s van een grootschalig stadsvernieuwingsproject in Marseille, waarin Zwakman internetbeelden heeft gemonteerd van beroemde monumenten uit de Arabische wereld (o.a. Ka’aba, Hassan II Moskee). Daarmee geeft hij kritisch commentaar op het feit dat in de betreffende wijk de huizen van hoofdzakelijk arme Noord-Afrikaanse immigranten geruimd zijn voor luxeappartementen, kantoren en winkelcentra, zonder dat voor deze bewoners een nieuwe woning is gevonden.
Graafmachine
Een van de objecten die Edwin Zwakman op zijn foto’s en in zijn projecten telkens laat terugkomen is de graafmachine. Een dubbelzinnige machine want het is niet duidelijk of Zwakman deze nu constructief of destructief inzet. Wit geschilderd en voorzien van VN logo, laat hij de graafmachine als Iconic Target telkens weer opduiken in schijnbaar vreedzame plekken als Aken, Graz en Londen, om er voor grote verwarring te zorgen. Een meer dan levensgrote maquette van een graafmachine, die Zwakman eerder in Ludwig Forum liet zien, zal speciaal voor deze tentoonstelling opnieuw worden opgebouwd in de tuin van Keizersgracht 399, het pand naast Huis Marseille dat binnenkort wordt verbouwd om extra ruimte aan het museum te gaan bieden.
De tentoonstelling is tot stand gekomen met bruiklenen van de kunstenaar, van Galerie Akinci, Amsterdam, en van het Centraal Museum, Utrecht (langdurig bruikleen H+F Collectie).
Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt het boek Edwin Zwakman, Fake but Accurate, een rijk geïllustreerde monografie met teksten van Saskia Asser, Els Barents, Marianne Brouwer en Harald Kunde en vormgegeven door Bart de Haas.