In de zomer van 2024 toont Huis Marseille nieuw werk van de Nederlandse fotograaf Awoiska van der Molen (Groningen, 1972). Later vooral bekend geworden door haar natuurfoto’s, fotografeerde Van der Molen vlak na haar afstuderen in 2003 juist de stedelijke omgeving. Nu, ruim twintig jaar later, toont ze ons opnieuw ingetogen zwart-witfoto’s van de bebouwde omgeving met daarin sporen van menselijke aanwezigheid. Deze keer zoomt ze in op verlichte vensters in de donkerte van de avond.
Van buiten naar binnen
De contouren van deze nieuwe richting ontstaan geleidelijk rond 2015. ‘Toen ik ooit begon met het fotograferen van landschappen, stond er nog af en toe een huisje in het beeld. Destijds moest ik langzaam uit de bebouwing komen. Nu was het eigenlijk andersom.’ Komend vanuit de wildernis trekt ze naar kleine dorpen en kijkt uit op ramen waarachter zich levens afspelen.
Van der Molen stuit op de ramen tijdens een reis over de zuidelijke eilanden van Japan, waar kleine huizen met verschillende materialen en op ambachtelijke wijze worden gebouwd. De muren zijn hier dun vanwege het milde klimaat. Desondanks, valt haar op, is behalve het geluid van de televisie, van zachte kousenvoeten op holle vloeren of van gerommel uit de keuken, alleen de monotone airco te horen. Geen verhitte discussies, geen hard gelach, geen vrijgeluiden. Dit is het begin van vele tochten door Japan en van haar zoektocht naar waarom deze ramen haar zo intrigeren.
Van een afstand wordt de fotograaf het dagelijks leven dat zich achter de ramen afspeelt gewaar, zonder dat het zich werkelijk aan haar openbaart. De vensters onthullen interessante vlakverdelingen in zwart-wit-grijsnuances, maar dat schaduwspel legt tegelijk ook mysterie in de dingen, want het ondoorzichtige matglas van de ramen onttrekt de binnenwereld subtiel maar resoluut aan het oog.
De introductie van kooldruk
De foto’s van Van der Molen eisen traagheid. Traagheid rondom het ontstaan van het beeld. Traagheid bij de materialisatie ervan. Traagheid bij het kijken ernaar. De gedempte wereld achter en rond de vensters wordt door Van der Molen vastgelegd tijdens haar stille bewegen door het donker.
Voor haar is de doka de plek waar zij haar beelden, weken nadat zij de ontspanknop heeft ingedrukt, opnieuw en langzaam tevoorschijn laat komen. Voor haar tentoonstelling in Huis Marseille kiest Van der Molen naast haar zo geroemde zilvergelatinedrukken voor een nieuw technisch procedé, speciaal voor de verlichte vensters. Voor het eerst gebruikt ze het negentiende-eeuwse, edele procedé van de kooldruk. Oorspronkelijk uitgevoerd met diep lampenzwart (verfpigment), is het nog steeds een van de meest houdbare druktechnieken. Vanwege het intense zwart, dat in een dunne reliëflaag op het papier ligt, past de techniek goed bij het schaduwspel dat in de foto’s zo belangrijk is. Omdat de kooldruk – een overdrachtstechniek – zo arbeidsintensief is, wordt deze nauwelijks meer beoefend. De verlichte vensters vragen echter om een geduldige blik die de tijd neemt om het beeld te laten bezinken, zowel bij de fotograaf als bij de beschouwer ervan.
Our lonely selves
Je zou kunnen zeggen dat de verlichte ramen functioneren als een scherm tussen de fotograaf (of de beschouwer) en de wereld, tussen een psychologische binnenwereld en de externe wereld van de dingen. Eerst is daar de esthetiek, maar dan sijpelt het solitaire en het melancholische erdoorheen. Door de ramen vang je een hoopvolle glimp op van het leven dat zich erachter afspeelt, maar je krijgt er geen wezenlijk contact mee. De ramen vormen zowel een barrière in het verlangen naar geborgenheid en het niet alleen zijn als een vergezicht daarop. Ze staan tegelijkertijd voor de wens tot verbondenheid als voor het comfortabel zijn met afstand. In die zin symboliseren de vensters de existentiële eenzaamheid waartoe de meesten van ons zich nu eenmaal in mindere or meerdere mate hebben te verhouden.
De foto’s van Van der Molen zijn op te vatten als psychologische ruimtes waarin de fotograaf iets zoekt waarvan ze pas achteraf begrijpt wat het is. Zo zijn de natuurfoto’s in vele nuances zwart, grijs en wit, gemaakt tussen 2009 en 2021, meer dan een registratie van de fysieke kenmerken van een landschap. Tijdens haar solitaire wandelingen in de afgelegen natuur probeert Van der Molen door te dringen tot het wezen van een plek. Het ervaren van de terugkeer naar de kern van ons bestaan – de diep doorleefde verbintenis met de aarde, haar cyclische ritme, de kosmos waar wij deel van uitmaken – is wat Van der Molen in deze foto’s probeert te visualiseren. In het souterrain van Huis Marseille zal een selectie van deze natuurfoto’s te zien zijn.
Van der Molens oeuvre is als een lang verhaal dat diep vanuit haarzelf komt. ‘Ik fotografeer pas wanneer alle ruis is weggevallen en er geen besef van tijd meer is. Op het moment dat je zelfs niet meer met jezelf bezig bent. Een point zero.’ Deze betekenislaag is niet concreet zichtbaar in het fotografische beeld, maar waarschijnlijk voor velen wel voelbaar.
Biografie
Awoiska van der Molen (Groningen, 1972) studeerde Architectuur & Design gevolgd door fotografie aan Kunstacademie Minerva in Groningen en de Hunter City University in New York. In 2003 voltooide ze haar MFA in Fotografie aan de St. Joost Academie in Breda.
Het werk van Awoiska van der Molen is onderdeel geweest van verschillende door Huis Marseille georganiseerde groepstentoonstellingen, waaronder Pictures From Another Wall. De collectie van Huis Marseille in De Pont (2020) en De herontdekking van de wereld (2013). Daarnaast zijn vier van haar werken in de collectie van Huis Marseille opgenomen. Verder is haar werk onder meer tentoongesteld in solo- en groepstentoonstellingen in Pier 24 Photography, San Francisco, Foam Fotografiemuseum, Amsterdam, het Victoria & Albert Museum, Londen, The Photographers Gallery, Londen, Kousei-Inn, Kyoto, Les Rencontres d’Arles, Frankrijk, FOMU, Antwerpen, en Fotomuseum Den Haag.
Van der Molens eerste monografie, Sequester, werd genomineerd voor de Paris Photo/Aperture First Book Prize 2014 en ontving een zilveren medaille voor ‘Beste boeken van over de hele wereld’ in Leipzig, Duitsland. Haar tweede boek, Blanco, verscheen in 2017 en in 2020 verscheen The Living Mountain. Alle boeken zijn ontworpen door Hans Gremmen en gepubliceerd door FW:Books. In 2011 was Van der Molen finalist op het Hyères Festival International de Mode et de Photographie in Frankrijk, en in 2014 won ze de Japanse Hariban Award. In 2017 stond haar werk op de shortlist van de Deutsche Börse Photography Foundation Prize en ontving ze de Larry Sultan Photography Award. In 2019 stond Van der Molen op de shortlist van de Prix Pictet, ‘the global award for photography and sustainability’.
Het nieuwe werk van Awoiska van der Molen kwam tot stand met ondersteuning van het Mondriaan Fonds en de VandenEnde Foundation.
Boek
Tegelijk met de tentoonstelling verschijnt een publicatie, opnieuw ontworpen door Hans Gremmen en uitgegeven door FW:Books, die in de museumwinkel verkrijgbaar zal zijn.