In de zomer van 2024 toont Huis Marseille nieuw werk van de Nederlandse fotograaf Awoiska van der Molen (Groningen, 1972). Bekend geworden met haar psychologische landschapsfoto’s begon Awoiska van der Molen vlak na haar afstuderen in 2003 met het fotograferen van de stedelijke omgeving. Nu, ruim twintig jaar later, toont ze ons opnieuw ingetogen zwart-witfoto’s van de bebouwde omgeving met daarin sporen van menselijke aanwezigheid. Deze keer zoomt ze in op verlichte vensters in de donkerte van de avond.
Van buiten naar binnen
De contouren van deze nieuwe richting in haar werk ontstaan geleidelijk rond 2015. ‘Toen ik ooit begon met het fotograferen van landschappen, stond er nog af en toe een huisje in het beeld. Destijds moest ik langzaam uit de bebouwing komen. Nu is het eigenlijk andersom.’ Komend vanuit de wildernis trekt ze kleine dorpen in en kijkt uit op ramen waarachter zich levens afspelen.
Van der Molen stuit op deze ramen tijdens een reis over de zuidelijke eilanden van Japan, waar huizen met verschillende materialen en op ambachtelijke wijze worden gebouwd. De muren zijn dun vanwege het milde klimaat. Desondanks, valt haar op, is behalve het geluid van de televisie, van zachte kousenvoeten op holle vloeren of van gerommel uit de keuken, alleen de monotone airco te horen. Geen verhitte discussies, geen hard gelach, geen vrijgeluiden. Dit is het begin van vele tochten door Japan en van haar zoektocht naar waarom deze ramen haar zo intrigeren.
Van een afstand wordt de fotograaf het dagelijks leven gewaar dat zich achter de ramen afspeelt, zonder dat het zich werkelijk aan haar openbaart. De vensters laten vlakverdelingen zien in zwart-wit-grijsnuances. Tegelijk legt dat schaduwspel ook mysterie in de dingen, want het ondoorzichtige matglas van de ramen onttrekt de wereld erachter subtiel maar resoluut aan het oog.
De introductie van kooldruk
De gedempte wereld achter en rond de vensters wordt door Awoiska van der Molen vastgelegd tijdens haar stille bewegen door het donker. Haar foto’s vereisen traagheid. Traagheid rondom het ontstaan van het beeld. Traagheid bij de materialisatie ervan. Traagheid bij het kijken ernaar. De doka is de plek waar Van der Molen haar beelden opnieuw en langzaam tevoorschijn laat komen. Van der Molen, geroemd om haar ontwikkelgelatinezilverdrukken, kiest speciaal voor de verlichte vensters een voor haar nieuw procedé, de 19e-eeuwse kooldruk. Omdat de kooldruk – een overdrachtstechniek – zo complex en arbeidsintensief is, wordt deze nauwelijks meer gebruikt. Uitgevoerd met het pigment lampenzwart (roet) is het een van de meest houdbare druktechnieken. Pigment en gelatine dragen het beeld dat in een dunne laag op het papier ligt, waarbij de dikte van de laag de mate van donker of licht bepaalt. Kooldruk heeft een uitzonderlijke lange toonschaal waardoor de uiteenlopende lichte tot donkere tinten in de vensters optimaal tot haar recht komen.
Our Lonely Selves
Je zou kunnen zeggen dat de verlichte ramen functioneren als een scherm tussen de fotograaf (of de beschouwer) en de wereld, tussen een psychologische binnenwereld en de externe wereld van de dingen. Door de ramen vang je een glimp op van het leven dat zich erachter afspeelt, maar je krijgt er geen wezenlijk contact mee. De ramen vormen zowel een barrière in het verlangen naar geborgenheid en het niet alleen zijn als een vergezicht daarop. Ze staan tegelijkertijd voor de wens tot verbondenheid als voor het comfortabel zijn met afstand. In die zin symboliseren de vensters de existentiële eenzaamheid waartoe de meesten van ons zich nu eenmaal in meer of mindere mate hebben te verhouden.
Van der Molens foto’s zijn op te vatten als psychologische ruimtes waarin de fotograaf iets zoekt waarvan ze pas achteraf begrijpt wat het is. Zo zijn haar zwart-witte natuurfoto’s, gemaakt tussen 2009 en 2021, in vele nuances zwart, grijs en wit, meer dan een registratie van de fysieke kenmerken van een landschap. Tijdens haar solitaire wandelingen in de afgelegen natuur probeert Van der Molen door te dringen tot het wezen van een plek. Het ervaren van de terugkeer naar wat de kern van ons bestaan is – de diep doorleefde verbintenis met de aarde, haar cyclische ritme, de kosmos waar wij deel van uitmaken – is wat zij in deze foto’s visualiseert.
‘Ik fotografeer pas wanneer alle ruis is weggevallen en er geen besef van tijd meer is. Het moment waarop je zelfs niet meer met jezelf bezig bent en een point zero ervaart.’ Deze betekenislaag is niet concreet zichtbaar in het fotografische beeld, maar waarschijnlijk voor velen wel voelbaar.
Biografie
Awoiska van der Molen (1972, Groningen) studeerde Architectuur & Design en later fotografie aan Kunstacademie Minerva in Groningen en Hunter College in New York. In 2003 voltooide ze haar MFA in Fotografie aan de Akademie voor Kunst en Vormgeving St. Joost in Breda.
Het werk van Van der Molen is te zien geweest in verschillende door Huis Marseille georganiseerde groepstentoonstellingen, waaronder Pictures From Another Wall. De collectie van Huis Marseille in De Pont (2020) en De herontdekking van de wereld (2013). Daarnaast zijn vier van haar werken in de collectie van Huis Marseille opgenomen. Verder is haar werk onder meer tentoongesteld in solo- en groepstentoonstellingen in Pier 24 Photography (San Francisco), Foam Fotografiemuseum (Amsterdam), het Victoria and Albert Museum (Londen), The Photographers Gallery (Londen), Kousei-Inn (Kyoto), Les Rencontres d’Arles fotografiefestival in Frankrijk, FOMU (Antwerpen), en Fotomuseum Den Haag.
Van der Molens eerste monografie, Sequester, werd genomineerd voor de Paris Photo/Aperture First Book Prize 2014 en kreeg in 2015 een zilveren medaille bij de verkiezing van ‘Best Book Design from all over the world’ in Leipzig, Duitsland. Haar tweede boek, Blanco, verscheen in 2017, en in 2020 verscheen The Living Mountain. Al deze boeken zijn vormgegeven door Hans Gremmen. In 2011 was Van der Molen finalist op het Hyères Festival International de Mode et de Photographie in Frankrijk, en in 2014 won ze de Japanse Hariban Award. In 2017 ontving ze de Larry Sultan Photography Award. Haar werk stond op de shortlist van de prestigieuze Deutsche Börse Photography Foundation Prize (2017) en Prix Pictet (2019).
Het nieuwe werk van Awoiska van der Molen is mede mogelijk gemaakt door steun van het Mondriaan Fonds en de VandenEnde Foundation.
Boek
Tegelijk met de tentoonstelling verschijnt een publicatie, opnieuw ontworpen door Hans Gremmen en uitgegeven door FW:Books, die in de museumwinkel verkrijgbaar zal zijn.