Gaat de fotografie heden ten dage nog ergens over behalve dat het medium de drager is van informatie? Dat lijkt geen gekke vraag in een tijdperk dat geheel gedomineerd wordt door de beeldcultuur. Gewapend met digitale camera’s, telefoon, ipad en internet is immers iedereen in staat een foto te maken en dat beeld direct wereldwijd te verspreiden. Analoge toepassingen worden steeds meer verdrongen door een digitaal klimaat waarin beelden van iedereen en overal zijn. Waar blijft in die context de artistieke waarde van de fotografie?
Verrassend genoeg geeft een grote groep Nederlandse fotografen daar een antwoord op, met werk dat zich juist richt op het wezen van fotografie. Opnieuw ligt de nadruk op puur fotografische aspecten, zoals kijken, licht, kleur, reflectie en experiment. Het is de kern van het medium fotografie zelf die aan de basis ligt van deze gepassioneerde, artistieke verkenning, en het is De Herontdekking van de Wereld door middel van de fotografie die het fascinerende onderwerp vormt van deze feestelijke openingstentoonstelling.
De blik naar buiten
Waarop richt zich deze hedendaagse fotografie? Enerzijds is de blik gericht naar buiten: fotografen lijken te kijken naar ‘het grotere verhaal’ en de ‘ware’ aard der dingen, zoals de fotografie die door zijn specifieke eigenschappen als geen ander kan vastleggen. Zo laat Simon van Til (1985) zijn (analoge) camera de natuurkundige principes registreren waaruit de wereld bestaat: de basiselementen van zijn werken als Night (2012) en Moonlit Disc (2012) zijn licht, tijd, kleur en reflectie. Uiteindelijk vormen die aspecten samen een verpletterend beeld, een nieuwe ‘landschappelijkheid’ van een constructivistische eenvoud. Anderen – zoals Elspeth Diederix (1971) en Viviane Sassen (1972) vangen met hun camera de schoonheid van de natuur, de kleuren van de tropen, de ervaring van textuur en materie. De foto’s die Scarlett Hooft Graafland (1973) dit jaar in Madagascar maakte, benadrukken vooral de magische aspecten die vormen en kleuren ook kunnen hebben.
De blik naar binnen
Daarnaast zetten veel fotografen de camera juist in als middel om te verbeelden wat zich in hun hoofd afspeelt. Eddo Hartmann (1973) pelt met de camera de lagen af die de tijd in het huis van zijn jeugd heeft achtergelaten om zijn verleden te reconstrueren. De bekende kunstenares Juul Kraijer (1970) maakt foto’s die zich buiten tijd en materiële realiteit bevinden. Haar surreële, indringende beelden zijn onafhankelijk van trend of modes. Ze bieden een rechtstreeks inkijkje in Kraijers verbeelding die ontspruit aan de organische vormen van de natuur. Een zweem van gotische fantasie kleurt de geheimzinnige portretten van Hellen van Meene (1972), waarbij binnenruimtes een eigen verhaal suggereren.
Kleur als verbindend element
Al deze individuele beelden die verzameld zijn in De Herontdekking van de Wereld vormen samen een verrassend en verfrissend overzicht van de echte ervaring zoals die alleen door middel van de fotografie gevisualiseerd kan worden. Zo is de ervaring van kleur een wonderlijk samengaan van natuurkunde en emotie, en kleur speelt in al zijn hoedanigheden een belangrijke rol in ‘De herontdekking van de wereld’. Maurice Scheltens (1972) en Liesbeth Abbenes (1970) zijn meesters in het vastleggen van de kleurenspectra van de diverse materie van gewone dingen – zoals de stof van kleding of het poeder van een oogschaduwpalet. De artificiële kleuren van kinderklei vormen een belangrijk aspect van de gevoelswereld die de stillevens van Popel Coumou (1978) oproepen. Ilona Plaum (1970) daarentegen bouwt beelden op vanuit de kleinste details die verschillende sensaties van perceptie teweegbrengen.
Passie en experiment
Wat zegt De Herontdekking van de Wereld ons nu over de nieuwe relevantie van het medium der fotografie? Sinds de ontdekking werd de fotografie gebruikt voor het vastleggen van werkelijke en vermeende fenomenen, door het vangen van licht en schaduw. Met fotografie als ‘perfect medium’ trachtte men in het verleden bijvoorbeeld onwaarneembare (geest-)verschijningen te vangen op de lichtgevoelige drager. En de surrealisten zagen het fotografische proces als onuitputtelijk middel om via toevalseffecten een glimp van het ‘merveilleux’ vast te leggen.
Er is opnieuw sprake van een gemeenschappelijke geest van ontdekking in de fotografie, maar die uit zich juist op een heel individuele manier. De passie en betrokkenheid van de maker is een zichtbaar onderdeel van het fotografische proces geworden. De Herontdekking van de Wereld laat zien hoe deze ‘fotografische geest’ in Nederland leeft. Met volle artistieke inzet wordt de fotografie gebruikt voor de verkenning van de wereld om ons heen, die dankzij deze nieuwe fotografische energie voor onze ogen opnieuw geschapen wordt.
Een feest van fotografie in een verdubbeld Huis Marseille
Wat is een betere plek om deze ‘Herontdekking van de wereld’ te vieren dan in het verdubbelde oppervlak van Huis Marseille? Deze tentoonstelling van nieuwe Nederlandse fotografie is vanaf 7 september 2013 de eerste die twee volledige panden beslaat. In de afgelopen maanden werden de grachtenpanden Keizersgracht 399 en 401 via drie doorgangen op verschillende verdiepingen met elkaar verbonden. In deze monumentale panden – met onder andere parallelle stijlkamers, een nieuwe educatieve ruimte en een dubbel terras − is het vanaf september 2013 mogelijk om in wel tien tentoonstellingszalen rond te dwalen.
Met werk uit onze collectie van
Eddo Hartmann, Simon van Til, Awoiska van der Molen, Juul Kraijer, Popel Coumou, Scarlett Hooft Graafland, Hellen van Meene, Viviane Sassen, Ilona Plaum, Katja Mater, Scheltens & Abbenes, Elspeth Diederix