Naoya Hatakeyama (geb. 1958) is één van de belangrijkste Japanse fotografen van zijn generatie. Desondanks is zijn werk in Europa relatief onbekend. In samenwerking met de Kunstverein Hannover en de Kunsthalle Nürnberg, waar de expositie eerder dit jaar te zien was, presenteert huis Marseille het eerste Europese retrospectief van Hatakeyama’s oeuvre.Het oeuvre van Hatakeyama is opgebouwd rond het spanningsveld tussen natuur en cultuur. Zijn onderwerpen zijn het stads- en industrielandschap en de osmose tussen beiden. Zoals een archeoloog de sporen in de grond analyseert, op zoek naar de gebouwde realiteit van eeuwen terug, zo bestudeert Hatakeyama de sporen van verval aan de gebouwde omgeving als een triomf van de natuur en omgekeerd. Zijn onderzoek resulteert in grote series, zonder begin of eind, waarin culturele en natuurlijke processen in mysterieuze beelden samenkomen. De stad lijkt er een groeiend, organisch wezen, terwijl de natuur juist haar bestemming lijkt te vinden als zij door de mens is bewerkt.
De serie Lime Hill (Quarry series) (1986–1991) en de serie Lime Works (Factory series) (1991–1994) zijn virtuoze landschapsfoto’s van Japanse kalksteengroeven. Dit ruwe landschap, waaruit de grondstof voor cement wordt gedolven, is voor Hatakeyama de eerste fase van stedenbouw. De gaten die in de grond worden geslagen weerspiegelen de gebouwen van de stad: “The quarries and the cities are the negative and the positive of the same photograph”, zegt hij in één van zijn wonderlijk mooi geschreven teksten. In de serie Blast (1995) heeft hij de explosies, die de kalksteen losmaken, bevroren in sculpturale foto’s. In een fractie van een seconde ontmoet een duizenden jaren oud geologisch proces de destructieve kracht van de mens. Het is één van de voorbeelden van Hatakeyama’s fascinatie voor tijd, en vooral voor de in zijn ogen dubbelzinnige relatie van de fotografie met tijd.
De River series (1993–1994) vormen het begin van een onderzoek van het stadslandschap van Tokyo in verticale richting. Open rioolkanaaltjes stromen tussen flatgebouwen door, als een rivier door een ravijn. De foto’s zijn door de kanaaloevers strak in tweeën gedeeld. Zo ontstaat, mede door de theatrale belichting, de indruk van wat het westen al snel beziet als een decor of filmset. De blik van Hatakeyama blijkt, ongeacht het onderwerp, mooier dan onze westerse realiteit het oog te bieden heeft. Dit wordt nog duidelijker als Hatakeyama letterlijk verder de diepte induikt in de Underground / River Tunnel series (1999). Het meegebrachte kunstlicht transformeert de riooltunnels van Tokyo tot een grottenstelsel van uitzonderlijke en organische schoonheid. Net als in veel andere werken weet Hatakeyama hier menselijke bouwwerken op natuurlijke landschappen te doen lijken. Untitled (1989–1997) laat een mozaïek van overzichtsfoto’s van Tokyo in vogelvluchtperspectief zien, zonder een zichtbare horizon. De stad doet zich voor als een onbegrensde mierenhoop, ingebed in de esthetisch waargenomen kleur van dat seizoen en het weer van die dag. Sommige overzichten zijn in dit langlopende project meerdere keren gefotografeerd. Het tweeluik Osaka (1998–1999) toont een afgedankt stadion vóór en na de sloop: eerst in gebruik als woonerf, later veranderd in een bouwput. De mensen die het stadslandschap continu verbouwen zijn echter in al deze foto’s onzichtbaar. Tokyo ziet er daarom in Hatakeyama’s visie uit als archeologische vindplaats van een lang verdwenen beschaving.
De meest recente serie, Slow Glass uit 2001, heeft Hatakeyama door de beregende voorruit van een auto gefotografeerd. Dit was niet in Japan, maar in Londen waar hij op uitnodiging van de Arts Council was. Omdat op de waterdruppels is scherpgesteld blijft het achterliggende beeld onscherp. De druppeltjes geven echter samen als kleine lensjes het motief gefragmenteerd weer. Zo doen ze zowel recht aan zijn Japans getrainde blik op een voor hem nieuwe cultuur en omgeving, maar ook weer opnieuw is het een hoffelijke kniebuiging naar de kneepjes van de fotografische professie. Fijntjes merkt Hatakeyama op dat hij yoghurt door de waterdruppels moest mengen om het perspectief op orde te krijgen. Terwijl de vragensteller zich over zo’n druppeltje buigt, is Hatakeyama in gedachten al ver vooruit, verder aan het bouwen aan de terugkerende thema’s in zijn veelzijdige en gelaagde werk.
Publicatie
Bij de tentoonstelling heeft huis Marseille, in samenwerking met de Kunstverein Hannover en de Kunsthalle Nürnberg, een rijk geïllustreerde catalogus geproduceerd: Naoya Hatakeyama. Met bijdragen van Stephan Berg, Charlotte Cotton en Naoya Hatakeyama. van stellinTeksten in Engels en Duits. Uitgeverij Hatje Cantz, Ostfildern-Ruit, Duitsland. ISBN 3-7757-1159-7. Formaat 27,5 x 25 cm, 134 pag., prijs 28,35 euro.