In de winter van 2022 toont Huis Marseille de eerste grote overzichtstentoonstelling van de Frans-Kameroense fotograaf Samuel Fosso (1962, Kumba, Kameroen). Het retrospectief vult het gehele museum en onthult de breedte en rijkdom van Fosso’s oeuvre. Al bijna vijftig jaar verkent Fosso de mogelijkheden van het medium fotografie en biedt hij een verfrissende en relevante visie op de wereld van vandaag.
Fosso’s werk, dat het midden houdt tussen fotografie en performance, neemt een centrale plaats in binnen de internationale hedendaagse kunstwereld. Zijn werk is getoond in gerenommeerde instellingen als Tate Modern in Londen, de Fondation Louis Vuitton in Parijs en het Guggenheim Museum in New York en is daarnaast ook te vinden in vele prestigieuze particuliere en openbare collecties. Dit grote retrospectief brengt al zijn belangrijke series voor het eerst in Nederland samen.
Een meester in performance voor de camera
Samuel Fosso maakt deel uit van een lange Afrikaanse traditie van studiofotografie, waartoe tevens Malick Sidibé en Seydou Keïta behoren, en leverde een belangrijke bijdrage aan het innoveren van dit fotografische genre. Dit deed hij door de camera op zichzelf te richten en zijn studio te transformeren tot een soort speelplaats, waar hij in alle vrijheid verschillende personages kon belichamen. Fosso’s fotografie is zodoende ook binnen het domein van de performancekunst te plaatsen, naast het werk van grote internationale kunstenaars als Cindy Sherman en Yasumasa Morimura. De kunstenaar gebruikt zijn lichaam, kleding, accessoires en poses als instrumenten om stereotypen te deconstrueren, in het bijzonder die met betrekking tot genderidentiteit, ras en sociale klasse.
Een weerspiegeling van een postkoloniale wereld
Het werk van Samuel Fosso heeft een onmiskenbare en krachtige politieke dimensie. De series African spirits, Emperor of Africa, Black pope en ALLONZENFANS weerspiegelen een geschiedenis die gekenmerkt wordt door postkolonialisme en globalisering, en vertellen een verhaal over de relaties die het Afrikaanse continent sinds het midden van de 20e eeuw onderhoudt met het Oosten en het Westen – relaties gekenmerkt door invloed en overheersing, maar ook door wederzijdse afhankelijkheid en verzet. Het werk van de kunstenaar is daarnaast onlosmakelijk verbonden met de context waarin hij opgroeide, in Centraal-Afrika na de onafhankelijkheid. Fosso’s oeuvre kan worden gezien als een metafoor voor de herhaalde ballingschappen die hij zijn hele leven te verduren zou krijgen, in Kameroen, Nigeria, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Frankrijk.
Een overzicht van een internationale carrière
De tentoonstelling bevat meer dan 200 van Fosso’s werken die nog niet eerder in Nederland te zien waren. Dit reikt van zijn vroege zwart-witportretten uit de periode 1970 tot 1990, tot zijn meest recente werk.
Voor het eerst worden er werken getoond die Fosso in opdracht maakte toen hij nog een tiener was en die onlangs zijn teruggevonden en gerestaureerd. Ook zijn eerste zelfportretten, geïnspireerd op de stijl van jonge Afro-Amerikanen die hij in poptijdschriften ontdekte, zijn te zien. De internationale carrière van Fosso vindt zijn oorsprong in een nooit eerder getoonde serie die in 1999 tot stand kwam in samenwerking met de Franse Vogue en de iconische serie Tati uit 1997, die Fosso maakte ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van dit Franse warenhuis.
Fosso’s eigen herinneringen zijn vertegenwoordigd in de serie Mémoire d’un ami (2000), waarin hij een aangrijpend persoonlijk verhaal reconstrueert: de moord op zijn vriend en buurman door de gewapende politie in Bangui in 1997. Ditzelfde geldt voor Le rêve de mon grand-père (2003), waarin hij teruggaat naar een belangrijke figuur uit zijn jeugd: zijn grootvader, een dorpshoofd en medicijnman die hem wist te genezen van een verlamming aan zijn handen. Een herinterpretatie van 20e-eeuwse iconen is te zien in de series African spirits (2008) waarin Fosso bekende portretten van gevierde zwarte persoonlijkheden opnieuw tot leven brengt, Emperor of Africa (2013), waarin hij Mao Zedong belichaamt, en Black pope (2017), waarin hij religieuze instellingen bekritiseert in de gedaante van een zwarte paus.
De tentoonstelling brengt iconische series, minder bekende werken, archiefmateriaal en niet eerder gepubliceerde of tentoongestelde beelden samen, voornamelijk in grootschalige ensembles. Door een overzicht te bieden van Fosso’s artistieke praktijk, zijn persoonlijke verhaal en de relatie hiertussen, biedt de expositie een zo compleet mogelijk beeld van de kunstenaar.
Biografie
Samuel Fosso werd in 1962 geboren in Kumba, Kameroen, en groeide op in Nigeria. Als jongen ontvluchtte hij de Biafra-oorlog en in 1972 werd hij opgevangen door een oom in Bangui in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Hij kwam in aanraking met fotografie dankzij een buurtbewoner die hem op dertienjarige leeftijd opleidde en hielp bij het opzetten van zijn eigen fotostudio. Naast zijn commerciële werk (pasfoto’s, feesten, bruiloften) begon hij op vijftienjarige leeftijd zelfportretten te maken. Geïnspireerd door de poptijdschriften die hij in Bangui ontdekte, fotografeerde hij zichzelf in outfits die hij speciaal liet maken door plaatselijke kleermakers.
Nadat hij was opgemerkt door de Franse fotograaf Bernard Descamps exposeerde Samuel Fosso zijn zelfportretten voor het eerst in 1994 op het festival Rencontres Africaines de la Photographie (‘Ontmoetingen met Afrikaanse fotografie’) in Bamako, wat zijn carrière in een stroomversnelling bracht. Zijn zelfportretten zijn te vinden in de collecties van internationale musea zoals Tate Modern in Londen en het Centre Georges Pompidou en het Musée du quai Branly – Jacques Chirac in Parijs.
Samuel Fosso woont in Nigeria en Frankrijk.
Catalogus
In 2020 verscheen bij Steidl Verlag de monografie Autoportrait, het eerste uitgebreide overzicht van het werk van Samuel Fosso, met een interview met de kunstenaar door de invloedrijke kunstcriticus en conservator Okwui Enwezor (1963–2019).
Tentoonstellingstour
De tentoonstelling is georganiseerd door Huis Marseille, in samenwerking met het Maison Européenne de la Photographie (Parijs) en The Walther Collection (Neu-Ulm, Duitsland), met ondersteuning van de Art Mentor Foundation Lucerne (Zwitserland).
Samuel Fosso draagt deze tentoonstelling op aan de nagedachtenis van Okwui Enwezor.
