Hans Scholten

Urban Future #2

Hans Scholten

Shanghai, 2005–2007 (Urban Futures) © Hans Scholten

Xian, 2005–2007 (Urban Futures) © Hans Scholten

De toekomst van de stad, dat is het thema dat de Amsterdamse kunstenaar Hans Scholten (1952) in zijn fotoproject Urban Future aansnijdt. Sinds een aantal jaren fotografeert hij het stadslandschap in miljoenensteden in Azië en het Midden-Oosten. Daar legt hij de snel groeiende woonwijken vast waar chaos en anarchie lijken te ontstaan, omdat elke vorm van geordende stadsplanning ontbreekt. Scholten is juist geïnteresseerd in de manier waarop de bewoners deze buurten zelf vormgeven en inrichten. Hoe politieke, culturele en economische ontwikkelingen de uiterlijke verschijning van deze steden sterk bepalen. Scholten signaleert verschillen en overeenkomsten, vooral in het ongecontroleerde tempo van de bouw en de overrompelende snelheid waarmee tegelijkertijd het verval al inzet. Is dit de toekomst die steden in de Westerse wereld ook te wachten staat?

Hans Scholten is begonnen als beeldhouwer en maakte aanvankelijk installaties waarin hij ook fotografie verwerkte. In de loop van de tijd heeft is hij zich daar geheel op gaan concentreren. Zijn achtergrond komt tot uitdrukking in de ruimtelijke manier waarop hij zijn werk presenteert. Het project Urban Future is feitelijk een fotoarchief, dat nog steeds groeit en waaruit hij steeds nieuwe presentatiemodellen ontwikkelt. Aan de wand, op groot formaat, legt hij de nadruk op de monumentaliteit en sculpturale kwaliteiten van het beeld, en op de vorm van de gefotografeerde bouwwerken en ruimtes. In uitgevouwen cahiers op lange tafels vormen de foto’s een filmisch reisverslag in sequenties. Scholten stelt ook blokken samen van tientallen foto’s in grote rasters. In deze blokken verdwijnt het unieke karakter van een specifieke stad, en komt het universele beeld van de stadsjungle naar voren. Zo wordt zijn persoonlijke ervaring ook voor de toeschouwer tastbaar.

Hans Scholten is geïnteresseerd in de manier waarop landschappen vorm krijgen en welke elementen daarop van invloed zijn. Voor zijn eerdere series Terrain Vague (1999) en Reliable Orderliness (2003) fotografeerde hij de randgebieden tussen stad en land. Op deze stukken niemandsland krijgt de natuur langzaam weer greep. Net als in Urban Future gaat het om gebieden die organisch ontstaan zonder visie of plan. Scholten heeft zijn werkterrein nu verlegd van de stadsrand naar de stad zelf. In de eerste series is te zien hoe een landschap ontstaat waarin de natuur de vrije hand krijgt, in de tweede serie hoe een stadslandschap ontstaat waarin de mens zijn gang kan gaan. Vooral op zijn foto’s van Sjanghai en Beijing, waar het stadsbestuur en projectontwikkelaars hebben geprobeerd nog enige bouwkundige visies te ontplooien, is de overeenkomst tussen de natuur en mens zichtbaar. Als een onkruid overwoekeren de miljoenen nieuwe bewoners de pas gebouwde huizen en appartementen. Goedkoop en snel gebouwd bezwijken die langzaam onder het gewicht.

Snelle bouw, betonnen constructies en weinig aandacht voor infrastructuur karakteriseren zowel de Chinese steden (Sjanghai, Beijing en X’ian) als de steden in het Midden-Oosten (o.a. Teheran, Shiraz, Beiroet, Damascus, Aleppo en Bakoe). Als een lappendeken breiden deze steden zich uit omdat stadsbestuurders geen tegenwicht kunnen bieden aan de druk van hetzij de groeiende economie (China) of de groeiende, jonge bevolking (Midden-Oosten). Stadsplanning, met aandacht voor historie, harmonie en homogeniteit, is vooralsnog een aan Westerse steden voorbehouden luxe.

Verschillen zijn er ook. China, waar over het algemeen meer geld is dan in Iran, Libanon of Syrië, oriënteert zich op het Westen, met meer hoogbouw en differentiatie in bouwstijlen. Nieuwe wijken in Midden-Oosterse steden bestaan uit laagbouw geënt op traditionele bouwstijlen. In Iran zijn de huizen vanaf de straatkant omringd door hoge muren en gesloten façades, zodat de dwingende maatregelen van het religieuze regime zo min mogelijk kunnen doordringen tot het privédomein. In Syrië en Libanon maken de openbare ruimte en de straat juist deel uit van het sociale leven dat ook in de architectuur tot uitdrukking komt. Terwijl in China de gated community in opmars is, een eigentijdse vorm van het traditionele Chinese huis waarin het familieleven zich rondom de binnenplaats afspeelde.

Hans Scholten is een straatfotograaf maar niet in de klassieke zin van het woord, want mensen spelen een ondergeschikte rol in het beeld. De structuur van de stad krijgt op zijn foto’s de overhand, waarop auto’s, plantenbakken, gordijnen en vuilnis de sporen vormen van de mens die ergens aanwezig moet zijn achter al die muren. Scholten fotografeert in zwart-wit omdat dit de werkelijkheid op een bepaalde manier abstraheert. Zwart-wit prikkelt de fantasie en nodigt de beschouwer uit tot nadenken over de situaties die hij op de foto’s aantreft. Kleur is Scholten te documentair en leidt af van de vragen die hij aan de orde wil stellen: hoe krijgt een stad vorm, wie of wat bepaalt die vorm en welke invloed heeft die omgekeerd op het leven.

De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met Galerie Lumen Travo, Amsterdam, en René Put, met steun van het Fonds BKVB.

Hans Scholten stelt voor de tentoonstelling speciale cahiers samen, die zowel in Huis Marseille als Galerie Lumen Travo te koop zijn.