In een huis dat zo oud is als Huis Marseille – 353 jaar – lopen de vele bewonersgeschiedenissen door elkaar heen, evenals de sporen en bouwstijlen die ze erin achterlieten. De eerste eigenaar, Isaac Fouquier, was degene die het huis in 1665 liet bouwen en er de naam ‘Marseille’ aan gaf, die hij in gouden letters op de gevel liet zetten. In latere eeuwen zorgden anderen voor toevoegingen, zoals het prachtige stucwerk in de gang. Niet alle voormalige bewoners zijn nog zichtbaar in de stijlen van het huis aanwezig, maar sommigen lieten ter herinnering een geschilderd portret na. Zoals Wouter Valckenier, de derde huiseigenaar, die Huis Marseille in 1683 heeft aangekocht en er tot zijn dood heeft gewoond, waarna het pand in 1709 opnieuw werd verkocht. Het portret uit 1684 van Wouter Valckenier in japonse rok inspireerde de hedendaagse Japanse kunstenares Chikako Watanabe tot het maken van een associatieve installatie waarvan de titel naar Wouter Valckenier verwijst.
De derde huiseigenaar: Wouter Valckenier
Op 25 juni 1683 koopt Wouter Valckenier Huis Marseille: eindelijk een eigen thuis, nadat hij jarenlang met vrouw en kinderen had ingewoond bij zijn schoonvader, de rijke wapenhandelaar Louys Trip, in het Trippenhuis aan de Kloveniersburgwal. Valckeniers echtgenote Anna-Maria was een paar weken na het baren van hun vierde kind gestorven en de spanningen tussen schoonvader en schoonzoon liepen hoog op. Onbegrijpelijk was het voor Wouter toen hij erachter kwam dat Anna-Maria hem drie maanden voor haar dood uit haar testament had geschreven. In Huis Marseille vond hij het rustige thuis dat hij nodig had. In 1684 liet hij zich door schilder Michiel van Musscher vereeuwigen, met een lange pruik op en gekleed in een kostbare japonse rok (een kamerjas in kimonostijl). Elf jaar eerder, in 1673, had Van Musscher een portret van de toen 21-jarige Anna-Maria geschilderd, en als de portretten nu naast elkaar hingen, konden Wouter en Anna-Maria toch weer samen zijn.
De ‘japonse rok’ als inspiratie voor een hedendaagse Japanse kunstenares
In haar installatie in het souterrain van Huis Marseille, Keizersgracht 401, laat de Japanse kunstenares Chikako Watanabe Wouter Valckenier met lange pruik en gekleed in een japonse rok door het hedendaagse museum dwalen. Wouter mijmert over het verleden: zijn bruiloft met Anna-Maria, zijn verdriet over haar dood en de raadselachtige onterving. Tekenen dat sinds zijn overlijden de tijd niet heeft stilgestaan, kruisen zijn pad. Om hem heen wordt een nieuwe tentoonstelling opgebouwd in het fotografiemuseum dat Huis Marseille sinds 1999 is. In de gangkast vindt Valckenier zeep die gemaakt is in het Franse Marseille, de stad waarmee de eerste bewoner Fouquier handel dreef en waar het huis naar vernoemd is. En overal om Wouter heen is het water: van het bruine Amsterdamse grachtenwater tot de heldere blauwe zee bij Marseille. Water is immers de verbindende schakel in de handel die Fouquier, Marseille, Japan en Amsterdam door de eeuwen heen met elkaar verbond.
Een associatieve installatie gebaseerd op de geschiedenis van Huis Marseille
In The Third House Owner gebruikt Watanabe een associatieve manier van verhalen vertellen om Huis Marseille te verbinden met de stad waarnaar het vernoemd is en met het Verre Oosten, waar de Vereenigde Oostindische Compagnie handel dreef. Dit alles wordt door Watanabe op een verrassende manier uitgewerkt. In Marseille filmde ze de calanques: de karakteristieke, steile, witte rotsformaties van kalksteen langs de kust. Ook toog ze naar de zeepfabriek van Marius Fabre in Salon-de-Provence, waar sinds 1900 volgens traditioneel recept en op ambachtelijke wijze de savon de Marseille geproduceerd wordt. Voor haar installatie voorzag ze de olijfkleurige zeepblokken van een eigen stempel met een zeehond, geïnspireerd op de tijd van de Oude Grieken waarin de Phocaeërs de kolonie Massalia stichtten: het hedendaagse Marseille. Op hun munten vond men de beeltenis van de zeehond, die refereerde aan de Griekse betekenis van de naam van hun stad Phocaea. De diverse bewonersgeschiedenissen van Huis Marseille en de bron van de naam, de stad in Zuid-Frankrijk, worden in deze installatie opgeroepen en op een onverwachte – niet-chronologische manier – aan elkaar verbonden.
Chikako Watanabe
De kunstenares Chikako Watanabe (1969) werd geboren in Kariya, een stad in de prefectuur Aichi in Japan. Tijdens haar master aan de afdeling keramiek van de Kyoto City University of Arts nam ze deel aan een aids-posterproject van Artscape in Kyoto. Het viel haar op dat de Nederlandse posters een totaal andere stijl hadden dan die van de buurlanden, en ze raakte gefascineerd door Nederland en de Nederlanders. In 1995 vertrok Watanabe naar Nederland en sindsdien woont en werkt ze in Amsterdam. Ze voltooide een master aan de afdeling toegepaste kunst van het Sandberg Instituut en kreeg een residencyplaats aan de Rijksacademie van beeldende kunsten. Voor haar projecten richt ze zich op lokale culturen en tradities van gemeenschappen in diverse landen. Op basis van haar bevindingen maakt ze mixed-media-installaties, waarbij ze vaak performances en workshops organiseert. Eerder exposeerde Chikako Watanabe onder meer in het Mori Art Museum in Tokio, Museum de Lakenhal in Leiden, Museum de Paviljoens in Almere en het Aichi Arts Center. Tegelijkertijd met The Third House Owner zijn op de beletage en in de lichthof van Keizersgracht 399 twee eerdere installaties van Chikako Watanabe te zien: Island Tracing (2012) en Survival Net (2000).
Caroline Hanken schrijft de geschiedenis van de bewoners van Huis Marseille
In september 2019 is het twintig jaar geleden dat het fotografiemuseum Huis Marseille werd opgericht, en in de aanloop naar dit feestelijke moment organiseert Huis Marseille een aantal tentoonstellingen met de focus op eigen collectie en geschiedenis. The Third House Owner van Chikako Watanabe vormt onderdeel van dit programma. Watanabe liet zich inspireren door het onderzoek dat Caroline Hanken heeft gedaan voor haar boek over de bewonersgeschiedenis van Huis Marseille, dat in september 2019 zal verschijnen en wordt uitgegeven door nai010.
Publicatie bij de tentoonstelling
Chikako Watanabe, Netting Air. From the Low Land (HeHe, 2018). Hardcover, full colour, 144 pagina’s. Verkrijgbaar in de museumwinkel van Huis Marseille.